Ջուղա

Տեղադրություն

Ջուղայի գերեզմանատունը գտնվում էր համանուն քաղաքի արևմտյան կողմում՝ երեք բլրակների վրա և նրանց շուրջը, որոնք միմյանցից բաժանված էին փոքրիկ ձորակներով։ Այն ձգվում էր հյուսիսից հարավ՝ ընդգրկելով երկարավուն տարածք, որը սահմանափակվում էր Արաքս գետով և մոտակա լեռնալանջերի բարձր պատնեշներով ու պարիսպներով։

Գերեզմանատունն առանձնանում էր հազարավոր խաչքարերով ու տապանաքարերով։ Պարիսպներն ու պատնեշները կառուցված էին՝ լեռներից իջնող հեղեղումներից գերեզմանատունը պաշտպանելու նպատակով։

Մշակութային-ճարտարապետական նկարագիր

Ջուղայի խաչքարերը՝ իրենց մշակման ձևով, բաժանվում են երեք հիմնական խմբի։

1. Վաղ շրջանի խաչքարեր (9-13-րդ դարեր)
   Այս խաչքարերը փոքր են չափերով, զուսպ քանդակազարդերով և վիմագիր արձանագրություններով։ Դրանք ներկայացնում են արվեստի ձևավորման նախնական փուլը։

2. Միջին շրջանի խաչքարեր (14-16-րդ դարի կես)
   Այս խումբը անցումային է և աչքի է ընկնում ավելի բարդ կազմությամբ, մանրակրկիտ հարդարանքով, վիմագրություններով ու պատկերաքանդակներով։

3. Կեսարյան շրջանի խաչքարեր (16-րդ դարի կես-1605 թ.)
   Այս խաչքարերն առանձնանում են իրենց մշակման բարձր մակարդակով, զարդերի բազմազանությամբ, հորինվածքների բարդությամբ ու արվեստի կատարելությամբ։

Ջուղայի խաչքարերը սովորաբար չունեին պատվանդաններ և կանգնեցված էին ուղղակի հողի մեջ՝ գերեզմաններում ծառայելով որպես տապանի նշան։ Խաչքարերը հիմնականում 2 մետր բարձրություն ունեին և թողնում էին քառակող կոթողների տպավորություն։

Խաչքարերի հորինվածքում խաչի կենտրոնական հատվածը խորաքանդակ է՝ հաճախ պարունակելով մեկից ավելի (2-4) խաչապատկերներ, որոնք դասավորված էին խորանների մեջ։ Վերին հատվածներում հաճախ հանդիպում են Քրիստոսի, Աստվածամոր, ավետարանիչների, Սֆինքսների բարձրաքանդակներ, իսկ ստորին մասերում՝ արձանագրություններ, Սուրբ Գևորգի հեծյալ պատկերներ կամ հանգուցյալների քանդակներ։

Բացի խաչքարերից, գերեզմանատանը տարածված էին խոյաձև տապանաքարեր, որոնք զարդարված էին գեղեցիկ ու բազմաբնույթ կենցաղային պատկերաքանդակներով։ Թեմատիկայում ներառված էին մարդկային պատկերներ, ինչպես նաև Հայոց լեռնաշխարհի կենդանիների ու թռչունների, բույսերի, կենցաղային և երաժշտական գործիքների, զենքերի ու աշխատանքային գործիքների տարբեր պատկերներ։

Պատմության ոչնչացում

Խորհրդային տարիներին, երբ Նախիջևանը գտնվում էր Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության կազմում, Ջուղայի հայկական գերեզմանատունը ոչ միայն չէր ընդգրկվել պահպանվող հուշարձանների ցանկում, այլև շարունակաբար ենթարկվում էր ավերման։ Նախիջևանի ԻԽՍՀ Հուշարձանների պահպանության վարչության հովանավորությամբ գերեզմանաքարերը հաճախ ջարդվում էին և օգտագործվում որպես շինանյութ։

Ադրբեջանի անկախացումից հետո հայկական գերեզմանատան ոչնչացման քաղաքականությունը դարձավ ավելի ակտիվ։ 1998 թվականի նոյեմբերին, Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության տեղական իշխանությունների հրահանգով, սկսվեց Ջուղայի գերեզմանատան նպատակային ոչնչացումը։ Միայն ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջամտությունը կարողացավ ժամանակավորապես կասեցնել հուշարձանի ավերումը։

2002 թվականի նոյեմբերի 9-ից գերեզմանատան ոչնչացումը վերսկսվեց։ Խաչքարերի և խոյաձև տապանաքարերի մի մասը ոչնչացվեց, իսկ մնացածը անհայտ ուղղությամբ տեղափոխվեց։ Արաքս գետի իրանական ափից ականատեսների կողմից արված լուսանկարները ցույց տվեցին, որ գերեզմանատանը կանգուն խաչքար չէր մնացել։

2005 թվականի դեկտեմբերի 10-14-ին, Ադրբեջանի կառավարության հրահանգով և զինված ուժերի ստորաբաժանումների մասնակցությամբ, Ջուղայի գերեզմանատունը վերջնականապես ոչնչացվեց։ Ավերումն իրականացվեց ադրբեջանական բանակի շուրջ 200 զինծառայողների կողմից, ովքեր ծանր մուրճերով և քլունգներով քանդեցին բազմադարյա խաչքարերն ու տապանաքարերը, դրանք վերածեցին խճաքարի և բեռնատարներով նետեցին Արաքս գետը։

2006 թվականի մարտին, ոչնչացված գերեզմանատան տարածքում Ադրբեջանի զինված ուժերի համար կառուցվեց հրաձգարան՝ լրացուցիչ վկայելով հուշարձանի թիրախավորված ոչնչացման մասին։

Եթե ցանկանում ենք ծանոթանալ Ջուղայի խաչքարերի և նրանց ոչնչացման մասին կարող եք նաև ուսումնասիրել հետևյալ հղումները:

• Wikipedia: Ջուղայի գերեզմանատուն (Հղում)

• Wikipedia: Ջուղայի խաչքարերի ոչնչացում (Հղում)

• Արգամ Այվազյան, Ջուղա, «Սովետական գրող» հրատարակչություն, Երևան - 1984 թվական, էջ 32։

• Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 8, էջ 550

• Резолюция Европарламента от 16 февраля 2006 г. (արխիվացված)։ (ռուս.)

• Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes (արխիվացված)։(անգլ.)

• Azerbaijan 'flattened' sacred Armenian site․ (արխիվացված)(անգլ.)։

• Tragedy on the Araxes․(անգլ.)

• Le croci armene cancellate dalla storia. La denuncia: I soldati dell’Azerbaijan stanno distruggendo le steli degli Antichi cimiteri. Արխիվացված 2009-12-29 Wayback Machine(իտալ.)

• High-Resolution Satellite Imagery and the Destruction of Cultural Artifacts in Nakhchivan, Azerbaijan․ Արխիվացված 2013-12-03 Wayback Machine (արխիվացված)։(անգլ.)

• Արմեն Հախնազարյան, Ջուղա. Հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը Նախիջևանի ադրբեջանական իշխանությունների կողմից։

• Վրույր Ա․, Ջուղա, <Պ9Հ», 1967, М» 4

• Այվազյան Ա․, Նախիջևանի պատմա–ճարտարապետական հուշարձանները, Ե․, 1978

• Тер-Аветисян С․, Город Джуга, Тифлис, 1937; Айвазян А․, Памятники армянской архитектуры Нахичеванской АССР, Е․» 1981

• В Нахичевани продолжается культурный геноцид армянских памятников․(ռուս.)

• Баку торпедирует визит докладчика подкомиссии ПАСЕ по вопросам культурного наследия․(ռուս.)

• Part 1 of the destruction caught on video tape

• Archaeological Institute of America

• Destruction of the Armenian Cemetery at Djulfa by International Council on Monuments and Sites

• Evidence of destruction in Turkey Արխիվացված 2018-09-29 Wayback Machine by Armenian National Committee of Australia

• Djulfa Virtual Memorial and Museum