Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցի

Խաչքարերի լուռ վկաները՝ Վանաձորի Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցու բակում

Վանաձորի սրտում, քաղաքի աղմկոտ փողոցներից հեռու, կանգնած է Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցին՝ յուրահատուկ պատմությամբ և հոգևոր շունչով։ Բայց եկեղեցու ճարտարապետական արժեքից ու հոգևոր նշանակությունից զատ, նրա բակը ևս ունի իր սեփական պատմությունը՝ քանդակված խաչքարերի վրա։

Խաչքարերը՝ հայոց պատմության և հավատքի քարեղեն արտահայտությունն են, որոնք բակում կանգնած են որպես լուռ վկաներ՝ ժամանակի ու ճակատագրերի։ Ենթադրվում է, որ հենց այս խաչքարերի տեղանքում էլ ժամանակին գտնվել է ավելի հին եկեղեցի, որն ավերվել է 1826 թվականի ավերիչ երկրաշարժի հետևանքով։ Իսկ արդեն 1831-ին, զորական Փիրուման Յուզբաշ Թայիրովի նախաձեռնությամբ, սկսվում է նոր տաճարի շինարարությունը՝ հնագույն եկեղեցու քարերն ու հիշողությունը օգտագործելով որպես հիմք։

Տարածքում գտնվող խաչքարերը հնարավոր է թվագրել շատ ավելի վաղ շրջանին։ Դրանք ոչ միայն կրոնական խորհրդանիշներ են, այլև պատմական վավերագրեր, որոնք փաստում են թե՛ բնակչության տեղաշարժերը Արևմտյան Հայաստանից, թե՛ հոգևոր, թե՛ մշակութային կյանքը այս տարածքում։ Խաչքարերի կողքին հողին հանձնված են այն ընտանիքների նշանավոր ներկայացուցիչները, ովքեր 1828-ին ներգաղթել էին՝ հիմնականում Էրզրումից և Մուշից։ Այդ ընտանիքներից են Աբովյանները, Ղարագյոզյանները, Ղամբարյանները, Ջաղացպանյանները և այլք։

Այս խաչքարերը հիշեցում են, որ մեր պատմությունը միայն գրքերում չէ, այն ապրում է նաև քարի վրա, ձայն չունեցող հիշողության մեջ։ Եվ հենց այդ լռությունն է, որ ամեն ինչ ասում է։ Բոլոր այցելուներին խորհուրդ ենք տալիս զբոսնել ոչ միայն եկեղեցու ներսում, այլև բակում՝ տեսնելու, շոշափելու ու զգալու այդ քարերի մեջ սառած պատմությունը։